Voor even is het weer 1974 toen de destijds ’meest aanbeden man van Amerika’ als superman werd afgebeeld op de cover van weekblad Newsweek . Maar nog meer dan toen luidt de vraag: was Kissinger, de man die jarenlang het buitenland- en veiligheidsbeleid van de Verenigde Staten bepaalde, nu een held of toch een schurk?

Dat Henry Kissinger geen brandschone handen heeft, hoeft niemand te verbazen. De man die in 1969 in meer dan turbulente tijden nationaal veiligheidsadviseur werd van de Amerikaanse president Richard Nixon was hét symbool van de zogenoemde realpolitik. Hierbij was de gedachte dat de Verenigde Staten vooral vanuit hun machtspositie en puur uit eigen belang dienden te handelen. Kissinger – eens de grootste politieke analist sinds Machiavelli genoemd – keek met een even kille als logisch blik naar de politiek.

’Goed of kwaad’ speelden hierbij minder een rol dan eindresultaten. Het gecompliceerde karakter van Kissinger maakte dat hij zowel een briljante vredesstichter en zelfs Nobelprijswinnaar voor de Vrede kon zijn, als een intrigant en een oorlogshitser die van massamoorden werd beschuldigd.

Vlucht

De honderdjarige, die op 27 mei 1923 in het Beierse Fürth als Heinz Alfred Kissinger het levenslicht zag, heeft nogal een erfenis waarop hij terug kan kijken. Als de oorlog voor de Joodse familie geen roet in het eten had gegooid en Heinz niet met zijn vader en moeder als Henry in 1938 naar de Verenigde Staten was gevlucht, had de wereld er misschien anders uitgezien.

Kissinger kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog vanwege zijn kennis van het Duits – nog altijd heeft hij in het Engels een ’Schwarzenegger-accent’ – al snel bij de militaire inlichtingendienst terecht waar hij gevaarlijke missies uitvoerde. In de eindfase van de oorlog raakte hij betrokken bij de opsporing van nazimisdadigers.

Koude oorlog

Eenmaal terug op Amerikaanse bodem volgde een eenvoudig baantje, avondstudies en uiteindelijk toch een opleiding aan het prestigieuze Harvard waar hij cum laude afstudeerde. Nadat hij door president Nixon werd opgepikt, ging het snel met de roem van Kissinger. In de regeringsploeg overvleugelde hij snel iedereen.

Hij werd midden in de Koude Oorlog de architect van de detente met de Sovjet-Unie die leidde tot twee belangrijke kernwapenverdragen. Een opvolger van deze verdragen werd overigens onlangs door de Russische president Vladimir Poetin opgeheven. Als altijd gericht op de Amerikaanse macht was Kissinger ook vastbesloten de relatie met de ándere communistische grootmacht, China, te verbeteren. Vooral om ervoor te zorgen dat Rusland en China tegen elkaar uitgespeeld konden worden.

Het moment markeerde het hoogtepunt van Kissingers macht. Het leverde hem bovendien een nieuwe eretitel op; ’s werelds meest onmisbare man. Maar liefst 85 procent van de Amerikanen steunde het beleid van de man die als het nodig was zonder pardon de slaapkamer van de president in wandelde.

’Eervolle Vrede’

Lastiger was het rond de oorlog in Vietnam die de maatschappij in de Verenigde Staten verscheurde. Nixon had een ’Eervolle Vrede’ aan zijn kiezers beloofd en Kissinger moest dat maar regelen. Het liep anders. Er kwamen vredesonderhandelingen onder Kissinger, maar ook een besluit om de oorlog te laten escaleren met bombardementen op Laos en Cambodja.

Die resulteerden in tienduizenden doden en de omverwerping van het Cambodjaanse bewind door de Rode Khmer van Pol Pot. Onder dat terreurbewind vonden nog eens miljoenen mensen de dood. In 1973 kwam er toch een vredesakkoord met Vietnam en mocht Kissinger de Nobelprijs voor de Vrede ophalen. Zijn Noord-Vietnamese ambtsgenoot Le Duc Tho, die ook genomineerd was voor de prijs, weigerde.

’Vuile handen’

Er kwamen nog tal van conflicten waar de diplomatieke krachtpatser bij werd betrokken. Zoals bijvoorbeeld de Israëlische oorlog op Jom Kippoer van 1973. Kissingers bereidheid tot ’vuile handen maken’ werd vooral duidelijk in de Amerikaanse ’achtertuin’. In Chili werd de socialistische president Allende ten val gebracht en gedood door een coup van het leger die door de Verenigde Staten werd gesteund. „Ik zie niet in waarom we zouden moeten toekijken als een land communistisch wordt door de onverantwoordelijkheid van de bevolking”, stelde Kissinger. Ook kon de staatsgreep in Argentinië van generaal Jorge Videla en diens misdadige regime op zijn instemming rekenen.

Na de val van Nixon in 1976 vanwege het Watergate-schandaal bleef Kissinger nog aan bij opvolger Gerald Ford. Daarna voorzag hij tal van presidenten gevraagd en ongevraagd van advies.

Balans

Nu op honderdjarige leeftijd de balans wordt opgemaakt, is die niet altijd even gunstig. Politico Magazine vroeg een aantal historici naar hun mening. Gary Bass van Princeton University was keihard: „Zijn politiek was moreel verwerpelijk en zijn Koude Oorlog-strategie een ramp.” David Greenberg van Rutgers University noemde Kissinger: „de meest overschatte leider van onze tijd”, maar Walter Isaacson van het Aspen Institute heeft wel lof: „We kunnen nu wel wat meer van zijn realisme gebruiken in de buitenlandse politiek.”

Hoe je ook over Kissinger denkt, de conclusie van Luke Nichter van Texas A&M University valt niet te weerspreken: „Held of boef, hij blijft een meer dan levensgrote figuur, want hij deed er toe.”