'I have changed a little my way of painting'. Onbekende brieven van Piet Mondriaan te zien op de Tefaf in Maastricht

Het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis heeft onlangs vijftien onbekende brieven van Piet Mondriaan verworven op een New Yorkse veiling. De brieven zijn geschreven in de periode 1941-1943 en gericht aan de Zwitsers-Amerikaanse kunstenares en verzamelaar Amalia de Schulthess-Loew.

De Schulthess (1918-2021) en Mondriaan (1872-1944) arriveerden ongeveer gelijktijdig in New York, nadat ze Europa waren ontvlucht vanwege de dreigende oorlog. Ze kwamen in juni 1941 met elkaar in contact via een wederzijdse vriend. De brieven geven blijk van wederzijdse betrokkenheid. Zo stuurt zij Mondriaan geregeld bloemen en fruit en feliciteert hij haar in augustus 1941 met haar huwelijk.

Mondriaans eerste solotentoonstelling

Ook komt Mondriaans eerste (en enige) solotentoonstelling in 1942 ter sprake. Hij stuurt haar onder meer de uitnodigingskaart en de bij deze tentoonstelling verschenen brochure toe, getiteld Toward the True Vision of Reality . In deze tekst blikt Mondriaan terug op zijn artistieke ontwikkeling. Het RKD is zeer verheugd een exemplaar van deze zeldzame brochure in de collectie op te kunnen nemen.

Ook bevatten de brieven nieuwe informatie over de laatste veranderingen in Mondriaans stijl. Na jarenlang te hebben gewerkt in zijn klassieke beeldtaal van de zwarte lijnen en gekleurde rechthoeken, begon Mondriaan na zijn emigratie voor het eerst kleurvlak en lijn samen te laten gaan. Hij schrijft hierover in juni 1943 aan De Schulthess: ‘I have changed a little my way of painting and this effort has taken me entirely. But I found a way which pleases me better: I have broken my lines so that they appear as little color-squares and broken also the white planes. In this way the picture becomes more dynamic.’

Deze nieuwe dynamiek zou uiteindelijk maar in twee werken tot stand worden gebracht. Eén daarvan was zijn laatste schilderij Victory Boogie Woogie, dat bij Mondriaans overlijden op 1 februari 1944 onvoltooid achterbleef op de ezel in zijn atelier.

‘He gave me many good ideas’

In latere jaren schreef Amalia de Schulthess over haar contact met Mondriaan: ‘he lived and worked in New York at the time. I visited him several times and we corresponded via letters. He encouraged me to paint and gave me many good ideas as to exercises in painting that could prove helpful to my technique.’

Mondriaans bereidwilligheid om de jonge kunstenares op weg te helpen is kenmerkend, hij was betrokken bij de nieuwe generatie kunstenaars. De Schulthess had in de jaren veertig nog een lange carrière voor zich liggen, zij werkte tot op hoge leeftijd als kunstenares en overleed in 2021.

De vijftien brieven van Mondriaan komen uit haar directe nalatenschap. De brieven van Mondriaan aan De Schulthess zijn een nieuwe bron in het onderzoek naar de kunstenaar en worden bij het RKD gefotografeerd en openbaar gemaakt. Ook zullen ze worden opgenomen in het Mondriaan Editieproject, de digitale, wetenschappelijke editie van alle brieven en theoretische geschriften van Piet Mondriaan.