In de bibliotheek kloppen steeds meer mensen aan voor hulp. 'Taal is de basis van alles'

We beginnen met rekenen. Ellen Roodenburg neemt als begeleider van het peuteruurtje het voortouw en komt deze morgen tot twaalf peuters. Daarna tellen die, voor zover ze dat kunnen, de meegekomen ouders en grootouders. Dat er zijn er vijftien.

Volgende activiteit is zoeken naar Woutertje, die hier ergens moet slapen. Even later wordt een stokpopje tussen de prentenboeken vandaan gehaald. Roodenburg helpt hem bij het tandenpoetsen en gebruikt hem als aanleiding om liedjes te zingen.

,,Maar we zijn hier ook gekomen om te lezen”, zegt Roodenburg. Ze haalt Kleine muis zoekt een huis van Petr Horácek tevoorschijn en wijst op een prent met het klokhuis van een appel. Daarna wordt een echte appel in partjes gesneden en verdeeld.

Het peuteruurtje van Facet in Emmen zit doordacht in elkaar. In minder dan een uur maken jonge kinderen kennis met wiskunde, persoonlijke hygiëne, muziek, biologie, poppentheater en knutselen. Met Deze vuist op deze vuist wordt aandacht geschonken aan samenwerken en poëzie.

Jong geleerd, oud gedaan. Of toch niet?

Van klassieke bibliotheek naar ‘maatschappelijke en educatieve cultuurorganisatie’

Een jaar geleden heette Facet nog gewoon de openbare bibliotheek, achter de schermen was ‘de bieb’ gefuseerd met De Kunstbeweging, een voortzetting van het centrum voor de kunsten in Zuidoost-Drenthe. Sindsdien presenteert de organisatie zich als ‘dé plek waar je anderen ontmoet, je talent ontdekt en jezelf ontwikkelt’.

In meer plaatsen is de klassieke bibliotheek veranderd in een ‘maatschappelijke en educatieve cultuurorganisatie’. Soms leidt het tot een nieuwe naam: Forum in Groningen, Stadkamer in Zwolle, DNK in Assen. Vaak liggen er financiële redenen aan ten grondslag. In het verleden is veel op kunst en cultuur bezuinigd, dus ook op bibliotheken en kunstencentra.

Dé reden is de veranderende samenleving. Informatie, grondstof van bibliotheken, wordt in toenemende mate buiten het papieren boek verspreid, in grote hoeveelheden bits en bytes. Dat brengt andere vragen en andere problemen met zich mee. Het maakt het aanleren van andere vaardigheden noodzakelijk. Niet iedereen is daartoe in staat.

Facet telt zo’n 24.000 bibliotheekleden, waaronder 19.000 kinderen en jongeren die daarvoor niet hoeven te betalen. Na jaren van daling lijken die cijfers in Emmen stabiel. Mogelijk door aandacht voor nieuwe doelgroepen, zegt directeur Nicole Stiekema. Het aantal uitleningen neemt weliswaar nog steeds af, het aantal activiteiten en bezoekers neemt daarentegen toe.

Het functioneren van de overheid

Maaike Russcher bemenst als wandelende informatie medewerker – wimmer – op de eerste verdieping een informatiebalie. Ze helpt bij het zoeken naar boeken die zich volgens de catalogus in de computer ergens in het gebouw bevinden, maar is ook vraagbaak voor het Informatiepunt Digitale Overheid (IDO). Het IDO geeft antwoord op vragen die voortvloeien uit het functioneren van de overheid.

Zonet hielp Russcher een man bij het invullen van een formulier voor een energietoeslag. Eerder adviseerde ze een vrouw op leeftijd over hoe te appen met vriendinnen in een app-groep. Weer eerder hielp ze een man die een brief had ontvangen over zijn DigiD. ,,Hij had zijn gebruikersnaam en wachtwoord niet bij zich, dus moest hij weer naar huis.”

In toenemende mate krijgt Russcher vragen over bankzaken. Moet Facet zich ook daarvoor lenen? ,,Wij willen dat mensen zelfredzaam zijn”, zegt Russcher. ,,Sommigen kunnen door de bomen het bos niet meer zien. Hoe fijn is het dan dat je op een openbare, laagdrempelige plek je vraag kunt stellen. Wij zijn geen adviesbureau, wij proberen mensen te helpen.”

12 procent van de bevolking laaggeletterd

Emmen is een gemeente waar 12 procent van de bevolking laaggeletterd heet te zijn. Dat is minder dan in de gemeente Aa en Hunze (19 procent), maar meer dan in de gemeente Westerkwartier (6 procent). Bij een bezoek aan het IDO komt laaggeletterdheid aan het licht, merken ze bij Facet.

,,Taal is de basis van alles”, zegt taalpuntcoördinator Caroline Habing. ,,Als je de taal niet beheerst, lees je de post niet, kom je in de schulden, moet je vaker naar de huisarts, omdat je de bijsluiter niet kunt lezen, ben je slecht met computers en kun je niet meedoen.” Het niet-lezen van verkiezingsprogramma’s blijft onbenoemd.

Vaak wordt als bron van laaggeletterdheid naar het onderwijs gewezen, met als vaak genoemd bewijs de leesvaardigheid van 15-jarigen. Yra van Dijk en Marie-José Klaver vertellen in het boek Omdat lezen loont (2022) over een veel bredere leescrisis in Nederland. Die rechtstreeks het gevolg zou zijn van overheidsbeleid. Dat met name laagopgeleiden treft.

Volgens taalpuntcoördinator Habing speelt ook het complexer worden van de samenleving mee. ,,Je ziet het bij de banken. Filialen sluiten. Je ziet geen mensen meer. Alles moet online”, zegt ze. ,,Het zijn niet alleen ouderen die daar last van hebben. Ongeacht je leeftijd moet je mensen om je heen hebben die kunnen helpen. Die heeft niet iedereen.”

Habing noemt angst en onzekerheid als oorzaken van veel problemen. ,,Er is nog altijd een grote groep mensen die niet als kind heeft geleerd met computers om te gaan. Als je dan op latere leeftijd een formulier moet invullen, waar veel van afhangt, vooral financieel, dan ben je bang dat je fouten maakt. En laten we wel wezen, er zitten veel fouten in systemen.”

De begrijpelijkste krant van Nederland

We eindigen met taal. Miranda van de Molen helpt nieuwkomers. Yehia uit Syrië, Selina uit Bangladesh, Amina uit Somalië, Jin Ming en Ying uit China zijn de eerste beginselen van de Nederlandse taal net aan machtig. Ze hebben geen baan en geen netwerk. Facet is hun reddingsboei.

Taal is de sleutel uit de armoede, weet Van der Molen. Om te oefenen wordt een nieuwbericht besproken uit Start! – ‘de begrijpelijkste krant van Nederland’. Zoekend naar woorden komt het gesprek op een klimaatdemonstratie. ,,Mogen mensen demonstreren in het land waar jullie vandaan komen?”, wil Van der Molen weten.

,,Als je dat bij ons in Somalië doet …”, antwoordt Amina zonder haar zin af te maken. „En in Syrië?”, vraagt Van der Molen. Yehia laat het geluid van een mitrailleur horen. ,, Unbelievable . Dood.”

Van der Molen leest verder voor uit de krant: „Honderden mensen werden opgepakt en met bussen naar het politiebureau gebracht. Ze zijn nu allemaal weer vrij, en horen later of ze straf krijgen.”