Hoe oud-RUG-studente Janet Ossebaard (53) bij Assen voor het eerst een graancirkel zag en nu massaal gelezen corona-complotten verspreidt

(...) Er is heel wat losgemaakt

Soms zijn we anoniem soms Janet Ossebaard

Je bent een mens het is logisch dat je je zorgen maakt

Het is de grote schoonmaak van de verborgen plaag (...)

Het is eind maart wanneer rapper Lange Frans zijn nieuwe hit Lockdown uitbrengt. Fans horen hoe de Bathmense Janet Ossebaard (53) – kort donker haar, priemende ogen en opvallend blauwe mascara - een rol vervult in het nummer dat in de weken erna honderdduizenden keren wordt beluisterd:

Kort na de release spreekt Lange Frans over zijn beweegredenen. ,,Het is een heel mooie documentaire van Janet Ossebaard. Ik denk dat de zaken die daar worden aangedragen gewoon de waarheid zijn.”

'Ufo-landingsplaats'

Ossebaard tikt na het uitbrengen een bericht in een besloten ‘appgroep’ vanuit haar stacaravan in de Achterhoek. Haar ‘buitenverblijf’ ligt verscholen op een camping, waar een andere gast buurvrouw Ossebaard omschrijft als de vrouw die ‘buren lastigvalt met het voornemen om een ufo-landingsplaats te realiseren’.

‘Ik heb mijn rap!’ klinkt het trots in de app, waar Ossebaard en haar vrienden complottheorieën verspreiden over een ‘schaduwregering’. De Bathmense voormalig graancirkelonderzoeker gelooft daar heilig in en maakte er tal van eenvoudig in elkaar gezette documentaires over.

Mengelmoes

Die gaan over een mengelmoes van complottheorieën. Van orgaanhandel door de overheid tot complotten over 9/11. En sinds een aantal weken over het coronavirus. Er worden vragen opgeworpen over verbanden met 5G en hoe multimiljonair Bill Gates en de farmaceutische industrie achter de uitbraak zitten, vanwege hun financiële belang om een vaccin te verkopen.

Het klinkt bijna surrealistisch, maar miljoenen mensen zagen de video’s. Complotten blijken populair, maar zijn tegelijkertijd niet zonder gevolgen. De laatste weken werd in verschillende zendmasten brand gesticht vanwege woede over 5G.

Zelf ziet Ossebaard dat heel anders. ,,Heel Nederland valt over mijn uitspraken. Ik roep een vraag op, en een mogelijke connectie die er zou kunnen zijn. Ik ben tegen het in brand steken van 5G-masten. Waarom hebben jullie het niet over de cijferfraude van het RIVM?”

Hoe kwam de universitair geschoolde graancirkelonderzoeker Janet Ossebaard uit Bathmen in de wereld van corona-complotten terecht? En waarom is ze zo populair?

Eerste graancirkel

Daarvoor moeten we terug naar een zomerdag in 1994. Die dag verandert haar leven voorgoed. Ze ziet dan in het plaatsje Witten bij Assen voor het eerst een graancirkel. ,,Ik ben niet snel onder de indruk, maar dat was ik toen wel. Je kan het namelijk niet verklaren en ik blijf een analytisch dier, dat is de aard van het beestje’’, zegt ze in 2017 in een interview met de Stentor.

 

Ossebaard groeit op in Bathmen. In de jaren 80 studeert ze taal- en letterkunde aan de universiteit van Groningen, waarna ze samen met documentairemaker Bert Janssen een ‘succesvol’ bureau voor vertalingen en communicatieadvies start.

Nadat ze in Assen haar eerste graancirkel ziet, besluit ze haar leven om te gooien. Tot woede van familie uit Bathmen. ,,Mijn ouders zeiden: je bent gek geworden”, vertelt ze in de 2Doc-minidocumentaire ‘Een boodschap van buitenaf’, die vorig jaar is opgenomen. ,,Ik had heel veel problemen met familie. Verloor vrienden. Op verjaardagen maakten ze altijd dezelfde grappen.”

Fanatiekelingen op de Veluwe

Maar de standvastige Ossebaard zet door. Al snel treedt ze toe tot het Dutch Centre for Crop Circle Studies (DCCS). Daar leert hoogleraar volksverhalen en vertelcultuur Theo Meder haar kennen. Meder doet onderzoek naar een groep fanatiekelingen die zich op de Veluwe bezighoudt met graancirkels en buitenaards leven. Hij bezoekt de vergaderingen die regelmatig plaatsvinden bij toenmalig eetcafé de Middenstip in Epe. ,,Een dominante spreker”, herinnert hij zich Ossebaard. ,,En ze kon zeer goed redeneren.”

Ossebaard (‘de dame in de hippie jurk’) en andere leden krijgen al snel argwaan vanwege de komst van Meder. ,,Ik zat aantekeningen te maken. Na verloop van tijd dachten ze dat ik spion was van de Binnenlandse Veiligheidsdienst, of misschien zelfs wel van de CIA.”

‘Geheimzinnige elite’

Hoewel in die tijd de focus nog vooral ligt op graancirkels en buitenaards leven, legt de groep ook de kiem voor allerlei andere complottheorieën, ziet Meder. ,,De complotverhalen die ik nu hoor uit die hoek, hoorde ik toen ook al tijdens de graancirkelbijeenkomsten. Ze waren ervan overtuigd dat een geheimzinnige elite bestaat die ons tegenwerkt en ons bespioneert. De overheid is niet te vertrouwen, luidde hun heilige overtuiging.”

Graancirkelclub in Deventer

In 2005 neemt Ossebaard het voorzitterschap over van Eltjo Haselhoff, die Ossebaard leert kennen via de graancirkelclub en haar naar eigen zeggen nog af en toe spreekt. ,,Ze leefde sinds die tijd van de tours die ze geeft naar graancirkelgebieden, maar ook van de verkoop van boeken, dvd’s en de drukbezochte lezingen die ze geeft.” Hoe hij nu naar haar kijkt? ,,Misschien is ze inmiddels wel een beetje doorgeslagen.”

In 2015 opent de Bathmense een graancirkelcentrum in het pand van de familie Klein Beernink in Deventer. De familie leert Ossebaard een aantal jaren daarvoor kennen wanneer ze met haar op ‘graancirkelreis gaan’ en worden vrienden. ,,Een groot succes”, herinnert Jan Klein Beernink zich. ,,Maar in het laatste jaar ging het steeds vaker over de cabal* en andere complotten.”

*De Cabal (ook wel bekend als Illuminatie of de 1%) zou een geheime schaduwregering zijn, gevormd door de wereldwijde elite. Het zou de meest machtige groep op aarde zijn die ‘achter de schermen’ samenzweert tegen de mensheid en in allerlei organisaties is geïnfiltreerd. De Cabal is overigens ook een fictieve terroristische organisatie in de wereld van Star Trek.

Uiteindelijk koos de familie Klein Beernink eind 2018 voor een andere huurder in het pand. ,,Toen kwamen we ineens lijnrecht tegenover elkaar te staan. Ik wil nu op geen enkele manier meer geassocieerd worden met haar.”

‘Zover als Janet gaat, ga ik niet in’

Toch wuift Klein Beernink het gedachtegoed van Ossebaard niet helemaal weg. ,,Ik kan haar een heel eind volgen. Ook uit andere bronnen lees ik wel dingen dat ik denk: dat hele coronagebeuren is niet zomaar uit de lucht komen vallen. Er is wat aan vooraf gegaan, maar wat weet niemand. Zover als Janet gaat, ga ik niet in.”

Eén groot omvattend complot

Klein Beernink is niet de enige die iets ziet in complotdenkers als Ossebaard. Uit recent onderzoek blijkt dat liefst 15 procent van de Nederlanders denkt dat corona een biologisch wapen is, gemaakt in een lab. Hoogleraar Stef Aupers, gespecialiseerd in complotten, stelt dat een ‘groot deel van de bevolking wantrouwen kent tegen de gevestigde orde.’

Volgens collega-socioloog Jaron Harambam is er dan ook een verklaring voor de populariteit van complotdenkers als Ossebaard. ,,Complottheorieën zijn er in allerlei soorten en maten. Het unieke is dat Ossebaard al die verschillende onderwerpen in één groot omvattend complot verenigt”, legt de onderzoeker uit.

De socioloog houdt Ossebaard al sinds 2011 in de gaten toen hij onderzoek deed naar complotten aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. ,,Ze was bezig met graancirkels, maar maakte met een serie video’s over complotten – die erg populair werden – een soort comeback”, schetst hij.

,,Veel van haar aanhang is het lang niet altijd eens met alles wat ze zegt, maar herkent zich wel in een deel van haar opvattingen. En door sociale media bereiken complotdenkers als Ossebaard een veel grotere groep.”

Overstap van graancirkels 

Het graancirkelcentrum stopt na het conflict met de Deventer familie. Ze verlegt haar interesse. Ossebaard zelf ziet het moment als een keerpunt. ,,Het is mijn ding niet meer. Ik ben nu bezig met hele andere dingen en die zijn veel boeiender.”

Ossebaard weet haar ideeën met succes over te brengen, blijkt wanneer ze neerstrijkt in het buitengebied van Eefde. Daar werkte ze de afgelopen jaren bij vrienden op landgoed ‘De Nieuwe Aarde’, een – gedeeltelijk gesubsidieerd project – om zelfvoorzienend te leven. Al snel blijkt de invloed van de Bathmense complotkoningin.

Onschuldige berichten over zuurkool-workshops en voedselbomen op de Facebookpagina van het landgoed maken de laatste maanden plaats voor schimmige complotten en berichten over hoe de NOS partijdig fakenews verspreidt.

Documentaire

Dat Ossebaard in razendsnel tempo een grote groep ‘volgelingen’ inspireert, ziet ook Ramon Hoogerhuis (25). De student aan de filmacademie in Amsterdam maakt vorig jaar een mini-documentaire over Ossebaard die wordt uitgezonden door 2Doc. Een portret waarin de documentairemakers haar fascinatie over graancirkels in beeld brengen.

,,Wie gelooft dat nou, dacht ik in eerste instantie”, vertelt Hoogerhuis. ,,Maar al snel kwam ik er achter dat ze een hele grote aanhang van mensen heeft. Ze maakt eigen dvd’s en geeft  lezingen. Die zijn altijd uitverkocht. Ze heeft een hele grote fanclub.”

Ossebaard duldt geen kritiek

Maar hoe graag ze in die tijd praat over graancirkels, zo fel reageert Ossebaard op kritiek. ,,Bij een tegenwoord heb je kans dat ze um flopt. Kritische vragen vindt ze niet leuk.”

KRO-NCRV-journalist Dirk Mostert ondervindt dat ook wanneer hij een kritische vraag stelt tijdens een interview een aantal weken geleden, waarna Ossebaard met de staart tussen de benen wegloopt.

En na een kritisch, maar onderbouwd verhaal van journalist Chris Klomp, op zijn eigen website over de Bathmense, stuurt ze een bericht naar haar volgelingen om hem te ‘bombarderen met berichten’. Daarbij koppelt ze Klomp, die onder meer voor de Stentor werkt, aan een uitspraak van hem over kindermisbruik.

Het leidt volgens Klomp tot een onophoudelijke stroom aan scheldpartijen en (doods)bedreigingen aan zijn adres. Hij schakelt de politie in. ,,Ik vind dat ze mij en mijn gezin met een bewust valse oproep in gevaar heeft gebracht’’, vertelt Klomp. ,,Ze koppelde mij geheel irrelevant aan een juiste uitspraak van mij over kindermisbruik. Ze kon weten dat mensen witheet zouden worden omdat ze de context wegliet. Mede door haar oproep, waarin ze zelfs sprak over verraad en leugens, kreeg ik een stortvloed aan bedreigingen, heb ik aangifte moeten doen en heb ik toezicht van de politie.’’

Ossebaard ziet dat anders. ,,Ik krijg continu de vraag van mensen: wat kunnen wij doen om je te helpen. Ik zeg: laat hem weten wat je van zijn artikelen vindt. That’s it.”

Censuur na miljoenen views

Op de camping blijkt ook niet iedereen blij met Ossebaard. ,,Ze bedreigt ons met de dood, loopt poedelnaakt over de camping en fantaseert over een ufo-landingsplaats”, vertelt een buurvrouw die uit angst anoniem wil blijven. Ossebaard wuift dat weg als onzin. ,,Ik bedreig niemand met de dood. Ik ben een einzelgänger. Ik heb helemaal geen contact met campinggenoten.” De campingbaas spreekt van een ‘conflict’, maar wil er liever buitenblijven

Inmiddels zijn de door Ossebaard gemaakte documentaires over de Covid-19 uitbraak miljoenen keren bekeken, maar veelal gecensureerd op YouTube. Censuur of niet, Ossebaard gaat door. Zelfverzekerd laat ze in de besloten appgroep weten op andere kanalen te gaan publiceren waar de content wel blijft staan. En dat doet ze de laatste tijd vooral vanuit haar caravan in de Achterhoek, hoewel ze zelf zegt officieel nog altijd in Bathmen te wonen.

Geld

,,We gaan net zo lang door tot we deze strijd hebben gestreden en gewonnen. De tijd zal het leren wie gelijk heeft”, zegt ze in een kort telefoongesprek. En Ossebaard heeft ook een oplossing gevonden voor het probleem dat ze door corona en alle afgelaste lezingen wat krap bij kas zit.

Ze levert een ‘gratis informatieservice’ en biedt al haar onderzoek ‘gratis aan de wereld aan’. En daar wil ze wel graag wat voor terug. Een ‘Tikkie voor donatie’ en de vraag om ook nog even een dvd te kopen volgen in die appgroep. En zo blijkt de wondere wereld van Janet Ossebaard niet alleen omgeven door complotten, maar ook een verdienmodel.

Verantwoording: Herhaaldelijk is Janet Ossebaard om een reactie gevraagd. Dat leidde uiteindelijk tot een telefoongesprek waarin ze de ruimte kreeg om te reageren op de bevindingen uit het verhaal. Na enige tijd werd het gesprek abrupt beëindigd en liet ze weten verder geen inhoudelijk commentaar te willen geven.