Europese landen moeten zeldzame aardmetalen kobalt en lithium (die nodig zijn voor windmolens) ontginnen

Europa heeft een probleem. De vraag naar kritieke aardmetalen zal de komende decennia exponentieel stijgen: voor lithium bijvoorbeeld met factor 57 tegen 2050 voor de EU alleen al.

,,En we zijn voor de levering van zeldzame aardmetalen afhankelijk van een paar landen’’, zegt Europees Commissaris voor Industrie Thierry Breton. ,,Voor borium, dat gebruikt wordt in windtechnologie, de productie van halfgeleiders en permanente magneten zijn we voor 99 procent afhankelijk van Turkije. China heeft een quasimonopolie inzake zeldzame aardmetalen. Dat maakt ons kwetsbaar.’’

De EU is wakker geschud door de oorlog in Oekraïne, die de afhankelijkheid van Russisch gas en olie blootlegde. ,,Er is een wereldwijde race aan de gang voor de levering en recyclage van zeldzame aardmetalen. Al onze industriële ecosystemen maken zich zorgen daarover’’, aldus de Fransman

De Europese Commissie stelt daarom deze week nieuwe wetgeving voor om de toegang tot die cruciale grondstoffen te verzekeren. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en de Amerikaanse president Joe Biden beslisten vrijdagavond al dat de VS en de EU meer gaan samenwerken om de toegang tot zeldzame aardmetalen als kobalt en lithium te verzekeren. Die zijn cruciaal om de groene en digitale transitie te realiseren.

Ecologische voetafdruk

De Critical Raw Materials Act moet een ‘shocktherapie’ vormen waarmee de Commissie onze afhankelijkheid substantieel vermindert. In Spanje, Portugal, Oostenrijk, Polen, Zweden en Finland zit behoorlijk veel lithium in de grond, maar vaak botsen projecten op weerstand wegens de impact op het milieu. Het risico is onvermijdelijk dat de ontginning en verwerking van zeldzame aardmetalen in botsing komt met de milieuvoorschriften en -doelstellingen in de EU, erkent de Commissie. Voor elk geval zal de voetafdruk op het milieu bepaald moeten worden.

Maar ‘strategische projecten die een negatieve impact hebben op het milieu moeten toch toegelaten worden als de overheid vindt dat het publieke belang van het project boven die impact gaat’, aldus de inleidende tekst. Breton wijst erop dat het verstandiger is ‘om te investeren in slimme ontginning en verwerking in onze achtertuin dan lithium te ontginnen in Chili, het te laten verwerken in China en dan naar Europa te verschepen’.

‘Tegen 2030 moet de EU voldoende ijzererts en mineralen kunnen ontginnen om minstens 10 procent van het jaarlijkse gebruik van strategische zeldzame materialen te produceren’, staat in het voorstel. Elke lidstaat zal een programma moeten opzetten om eventuele mijnen op zijn grondgebied te exploreren. ‘De recyclagecapaciteit moet minstens 15 procent van dat jaarlijkse gebruik kunnen produceren.’ De verwerkingscapaciteit moet stijgen naar minstens 40 procent.

De diversifiëring van de import is een tweede prioriteit om de doelstelling te realiseren. De EU mag tegen 2030 voor geen enkele van de strategische zeldzame aardmetalen voor meer dan 70 procent van het jaarlijkse gebruik afhankelijk zijn van één land buiten de EU.

Westerse club

Een nieuw op te richten raad moet kwetsbaarheden opsporen en ‘strategische projecten’ identificeren in de EU én in derde landen, zoals Chili of Congo, om de levering van die metalen te verzekeren. Breton gaf een voorbeeld: ,,Chili wil een nationaal lithiumbedrijf creëren, met toelating van buitenlandse investeringen om nieuwe projecten te ontwikkelen. Alleen al in 2023 kan de productie er verdubbelen. Onze bedrijven moeten daar investeren, maar op de Europese manier.’’ Daarom droomt Von der Leyen ervan om een ‘westerse club voor zeldzame materialen’ te vormen met de VS en Canada.

Een groot probleem is dat potentiële investeerders vandaag te lang moeten wachten op vergunningen. Dat moet veranderen. Voor strategische projecten zou de uitreiking van vergunningen maximaal 24 maanden mogen duren en één jaar als het gaat om recyclage en verwerking.

De Commissie kijkt naar de privésector voor die investeringen maar erkent dat er mogelijk overheidssteun nodig zal zijn. ‘Die steun kan de vorm aannemen van staatssteun en kan bijvoorbeeld bestaan uit garanties of leningen’, aldus de inleidende tekst bij het wetgevend voorstel. De staatssteunregels zijn al opgerekt om dit mogelijk te maken.

Deze wetgeving hangt samen met de Net Zero Industrial Act, die de productiecapaciteit van (componenten van) zonnepanelen, windmolens en warmtepompen, batterijen en elektrolyzers in de EU moet opdrijven tegen 2030. Binnen de Commissie is er nog discussie of de concrete doelstellingen uit de inleidende tekst ook in de (bindende) verordening moeten opgenomen worden én over de netelige vraag of ook kernenergie een sector is waar de EU haar productiecapaciteit moet verhogen. Daarom wordt de presentatie van de twee teksten mogelijk uitgesteld van dinsdag naar donderdag.