Drukke dagen voor de vakbonden door de coronacrisis: 'Nood breekt wet, maar niet de cao'

Bij werknemers in alle sectoren leven vragen, zorgen, twijfels en onzekerheden als gevolg van de coronacrisis. De noordelijke bestuurders van de vakbonden hebben het er druk mee.

Albert Kuiper van FNV Metaal en Industrie heeft fabrieken, werven en de autobranche als werkterrein. ,,We hebben er erg veel werk van”, zegt hij over de werkomstandigheden in de coronacrisis. ,,Er zijn werkgevers die de grenzen opzoeken van wat mogelijk is. Soms gaan ze daar overheen. ”

Een voorbeeld? ,,Het komt voor dat bedrijven het personeel vragen voor het hele komende half jaar adv-dagen op te nemen omdat het nu wat rustiger is. Terwijl ze van de overheid steun krijgen om de loonkosten te dekken. Dat moet om te beginnen voldoende zijn. Niemand weet hoe lang de crisis duurt. Mogelijk komt er een moment dat het Rijk geen steun meer verleent. Als dan alle adv-dagen zijn opgenomen, kun je die niet meer inzetten als het echt nodig is. Daar moet je zo’n werkgever dan over aanschrijven. Heel vervelend dat dat nodig is.”

Lichaamstemperatuur opmeten

Kuiper noemt een reeks van kleine en grote kwesties waar de FNV-leden tegenaan lopen die direct te maken hebben met de viruscrisis. Ze worden gemeld via de landelijke servicelijn van de beweging, of vanaf de werkvloer door de kaderleden. De veiligheid is vaak het onderwerp.

Kuiper: ,,We krijgen ook te maken met bedrijven die van iedereen bij binnenkomst de lichaamstemperatuur opnemen. Dat is verboden. Maar sommige werknemers voelen zich er veilig bij. Dat is begrijpelijk. Soms worden de metingen van de medewerkers opgeslagen. Dat is natuurlijk een grote inbreuk op de privacy. Maar in 99 procent van de gevallen komen we er door overleg met de werkgever wel uit.”

‘Veel leden voelen zich niet veilig’

Het laat zich raden dat de veiligheid van werknemers ook hoog op de agenda staat bij FNV Zorg en Welzijn. Camara van der Spoel, die als bestuurder de belangen behartigt van de leden in de gehandicaptenzorg, thuiszorg en verpleeghuizen in het Noorden: ,,Zij stonden achteraan in de rij met de uitdeling van de persoonlijke beschermingsmiddelen, met name mondkapjes. Dat probleem is nog steeds niet opgelost. Veel leden voelen zich niet veilig.”

Van der Spoel noemt als voorbeeld de gehandicaptenzorg. ,,Daar leven grote zorgen. Sommige medewerkers hebben te maken met een categorie cliënten van een laag niveau die bijvoorbeeld kwijlen, spugen, gevoed en verschoond moeten worden. Mensen die doorgaans in hun normale kleren werken, vragen zich af of het vertrouwd is nu ook zonder beschermende kleding te werken. Ze kunnen onmogelijk die anderhalve meter afstand houden. Ze krijgen nu het advies dagelijks hun kleding te verschonen en op een temperatuur van 60 graden te wassen. Ze willen echter werkkleding hebben.”

‘Kwetsbare partner’

Van der Spoels collega-bestuurder bij FNV Zorg en Welzijn Harma Schrage, met onder meer de ziekenhuizen en de GGZ in haar portefeuille, heeft zeker in het begin veel zorgen over besmettingsgevaar geconstateerd bij personeel dat in aanraking zou komen met coronapatiënten. ,,Denk bijvoorbeeld aan medewerkers met een kwetsbare partner. In overleg met leidinggevenden werden problemen meestal snel opgelost. Uiteindelijk is iedereen voortvarend aan het werk gegaan.”

Een onderwerp waar beide vakbondsvrouwen veel mee te maken hebben gehad, zijn de arbeidstijden. Schrage: ,,Sommige afdelingen waar coronapatiënten behandeld moesten worden, kregen het heel druk. Mensen met een contract voor 24 uur, moesten ineens 40 uur gaan werken. Die extra uren worden gewoon betaald. Maar op andere afdelingen werd het veel rustiger. Daar gingen mensen zo maar 15 uur minder werken dan in hun contract staat. Wat dreigde, was dat die mensen op een later moment alle uren zouden moeten inhalen. Terwijl dat helemaal niet mag. We hebben gezegd: zorg maar dat ze een opleiding kunnen gaan doen of achterstallig werk gaan verrichten. Nood breekt wet, maar niet de cao. We hebben nu landelijk met alle ziekenhuizen goede afspraken gemaakt.”

‘Kromme situatie’

Het probleem speelt nog wel bij de instellingen die Van der Spoel onder haar hoede heeft. De FNV-bestuurder: ,,Nog steeds doet zich de kromme situatie voor dat sommige mensen heel veel extra uren maken, terwijl andere naar huis worden gestuurd. In de thuiszorg is minder te doen. Dat komt onder meer door het uitstel van operaties. Daardoor is er nu minder nazorg nodig. Er zijn ook cliënten die uit angst voor besmetting de thuiszorg afzeggen. Het kan niet zo zijn dat straks al die mensen die nu minder werken, die tijd straks weer moeten inhalen. Dat is absurd. We praten over een risico van de werkgever. Laat die maar zorgen dat de mensen gewoon hun contracturen kunnen werken.”

Schrage maakt zich zorgen over hoe het ziekenhuispersoneel op de corona-afdelingen de crisis doorstaat. ,,De mensen hebben het nodige gezien en meegemaakt. Wat betekent dat emotioneel? Mensen in de zorg zijn bereid heel ver te gaan. Op je adrenaline kun je veel doen, maar daar komt een keer een einde aan.”

Punt van aandacht

Marieke Homan, noordelijk rayonbestuurder primair onderwijs van de Algemene Onderwijsbond (AOb) zat klaar voor een stortvloed van vragen nadat premier Rutte deze week de openstelling van het basisonderwijs per 11 mei had aangekondigd. ,,Maar eerlijk gezegd viel het mee”, zegt ze. ,,Maar het is te vroeg om te zeggen: er zijn geen problemen. Kennelijk kijken de mensen eerst of ze die onderling kunnen oplossen.”

Belangrijk punt van aandacht in het primair onderwijs is het grote aantal onderwijzers dat de 60 is gepasseerd en dus tot een kwetsbare groep behoort.

Homan: ,,Rutte is duidelijk geweest. Zij kunnen, net als mensen met een slechte gezondheid, niet worden gedwongen voor de klas te gaan staan. De grijze golf is in het primair onderwijs echter sterk vertegenwoordigd. Er zijn teams met overwegend 60-plussers. Er worden nu natuurlijk allemaal plannen voor de werkwijze gemaakt. Die worden door de medezeggenschapsraden besproken. Maar ik denk dat als de praktijk van 11 mei dichterbij is, we meer van onze leden zullen horen.”

‘Groot hart voor het kind’

Waar de AOb-leden de laatste weken vooral over spraken, vertelt Homan, is de werkdruk. ,,De combinatie van elke dag de leerlingen thuisonderwijs bieden en de opvang van eigen kinderen is een behoorlijke inspanning. Mensen in het onderwijs hebben meestal een groot hart voor het kind. Een beetje extra werkdruk vinden ze vaak niet erg. Daardoor hoor je nu weinig klachten. Ze denken: het moet zo lang het nodig is. Maar er moet natuurlijk een keer een einde aan komen.”

Volgens Edwin Atema van FNV Vervoer beginnen de problemen als gevolg van de crisis voor de chauffeurs al langs de weg. Vanwege het coronavirus zijn chauffeursrestaurants en veel sanitaire voorzieningen gesloten. ,,Er komt van alles op ons af”, vertelt hij. De werkomstandigheden worden er niet beter op, nu grote opdrachtgevers in verband met de corona- en oliecrisis fors lagere tarieven van de transportfirma’s eisen.

‘Zorgen over het loon’

Atema: ,,De chauffeurs hebben veel zorgen over het loon. Er zijn al werkgevers die hebben aangekondigd het vakantiegeld niet te betalen.”

Hij voert al jaren strijd tegen dubieuze constructies die het mogelijk maken om de Nederlandse cao en wetgeving te ontduiken. Daartoe richten Nederlandse bedrijven in het buitenland bv’s op die goedkope, veelal Midden-Europese, chauffeurs in dienst nemen die feitelijk met Nederlandse collega’s op de arbeidsmarkt concurreren.

De FNV-bestuurder spreekt schande over de wijze waarop zulke bedrijven in de huidige situatie met de chauffeurs omgaan. Atema: ,,Die worden nog kwetsbaarder. De EU heeft vanwege de omstandigheden de rust- en rijtijdenregeling wat versoepeld. Een bedrijf heeft nu een groep Wit-Russische chauffeurs verteld dat de hele regelgeving is komen te vervallen. Die denken dat ze ongelimiteerd moeten doorrijden. Ik heb een club Filipijnen in Roemenië zitten zonder loon en eten. Een bedrijf waar Nederlanders achter zitten met veel Roemenen in dienst, flikkert die mensen om de kleinste dingen eruit. Het is echt erg wat er nu gebeurt.”