Moet ik bang zijn voor bijwerkingen? Wat gebeurt er bij zo'n prik? Dit moet je weten over het vaccin tegen corona

Hoe zit het nou met die bijwerkingen? Moet ik argwanend zijn?

Vaccinaties kunnen bijwerkingen hebben. Punt. Maar, stelt vooraanstaand vaccinoloog prof. dr. Anke Huckriede van het UMCG: „Bij vaccinaties zien we eigenlijk heel weinig reacties op lange termijn. Vaccins zijn over het algemeen heel veilig en we zien bijwerkingen vooral kort na de inenting.’’ Kortom: een pijnlijke plek op je arm, even wat koortsig en lamlendig – dat is het meestal wel.

Maar er zijn toch voorbeelden van bijwerkingen na vaccinatie?

Dat klopt. Zo waren er enkele tientallen gevallen van de slaapziekte narcolepsie na de Mexicaanse griepprik in 2009, vooral in Scandinavië maar ook in Nederland. In Nederland kregen rond de tien mensen narcolepsie, nadat een half miljoen mensen de Pandemrix-prik kregen.

Zorgwekkend? Het is nog onduidelijk of de ziekte daadwerkelijk werd veroorzaakt door de vaccinatie of door het virus zelf.

Er zijn andere voorbeelden zoals de spierziekte van Guillain Barré die optrad bij gemiddeld 2 mensen op 1 miljoen inentingen. ,,Het verband is nooit helemaal hard aangetoond.” Daarmee bedoelt Huckriede: als je miljoenen mensen inent is er altijd wel iemand die in de periode daarna iets krijgt. Zoals er onder miljoenen mensen ook zonder een prik altijd wel iemand een bepaalde ziekte krijgt. Dat hoeft niet door die prik te komen.

Er is ook nog het niet-kloppende verhaal over autisme. Een studie uit 1998 die internationaal veel aandacht heeft getrokken onder complotdenkers stelde dat een klein deel van de mensen die een vaccin hadden gekregen op latere leeftijd autisme ontwikkelde. ,,Maar die studie is ingetrokken en bleek vervalst, de arts die het had gepubliceerd is ook bestraft en uit het ambt gezet.’’

(Tekst loopt door onder foto)

Hoe lang gaat het nog duren voordat we kunnen inenten?

Er zijn Europese landen die zeggen dat ze half december al beginnen met vaccineren. Maar dat zal waarschijnlijk op erg kleine schaal zijn. We moeten er niet op rekenen dat we in Nederland in januari of februari al massaal mensen kunnen inenten. Een van de lastige dingen van vaccins is dat je in werkelijkheid moet testen of ze echt voorkomen dat iemand ziek wordt van een virus. En je moet ook heel zeker weten dat ze geen kwaad kunnen.

Daarvoor is het nodig om zo’n vaccin te testen op vele tienduizenden mensen en dan goed in de gaten te houden wat er met hen gebeurt, en hoeveel van hen ziek worden van het coronavirus.

Juist omdat dat testen zo grondig moet, gaat er aardig wat tijd overheen. Hoewel er andere landen zijn waar het sneller gaat (later meer hierover).

Hoe gaat dat testen dan in zijn werk?

De ontwikkelaars van vaccins proberen hun middel in deze tijd uit in landen waar de corona-epidemie hevig is, en daar rekenen ze met gemiddelden. Als bijvoorbeeld gemiddeld 5 procent van de bevolking de ziekte Covid-19 krijgt, wachten ze tot in de geprikte groep ook zo’n deel besmet is. Dan moet het aantal zieken onder de mensen die het echte vaccin hebben gekregen veel lager zijn dan in de groep die een nep-vaccin kreeg, een zogeheten placebo.

,,Daaruit kunnen we dus afleiden of de vaccins die nu in een vergevorderd zijn überhaupt wel werkzaam zijn. We weten echter nog niet met zekerheid hoe goed ze werken bij oudere mensen’’, zegt Huckriede. ,,Want er zijn meer jongeren dan ouderen en ouderen raken veel minder besmet dan jongeren. Ze blijven meer thuis en beschermen zichzelf tegen besmetting.’’

Wachten wij langer dan andere landen?

Ja. De vaccins die nu in de westerse wereld worden ontwikkeld volgen de bestaande richtlijnen en veiligheidseisen.

,,In China en Rusland is wat dat betreft een andere cultuur, daar zijn ze veel eerder al meteen begonnen hun vaccins bij mensen in te spuiten", zegt Huckriede. „De wetenschappelijke publicaties over de Chinese vaccins zien er op zich wel goed uit. Maar het zijn studies waarbij steeds op heel kleine schaal getest is. Ze zijn nu wel bezig om grootschalig op mensen te testen en tegelijk zijn ze al begonnen op grote schaal mensen in te enten. Daardoor kijken ze eigenlijk niet goed of er kans op zeldzame bijwerkingen kan zijn. Zo zou het hier niet kunnen.’’

,,Het Russische Sputnik-vaccin ziet er op zichzelf ook wel goed uit maar de publicaties erover zijn heel rommelig. In ieder geval niet zoals wij het in het westen gewend zijn. Ze hebben ook alleen nog maar op heel kleine groepen getest. De grotere testen lopen nog. Ik ben van de resultaten nog niet overtuigd.’’

Hoe zit dat met de vaccins die bijna op de markt zijn?

Het vaccin dat op dit moment in de westerse wereld het eerst op de markt lijkt te komen, het BioNtech/Pfizer-vaccin, is getest bij ruim 40.000 proefpersonen. En het bleek bij zo’n 90 procent van de mensen te beschermen tegen corona. Daarbij kwam deze week het bericht over Moderna, een vergelijkbaar vaccin, dat bij 30.000 mensen is getest. Tot nu toe lijken beide het even goed te doen.

Maandagochtend (23 november) kwam nieuws over een derde: AstraZeneca van het Zweeds-Britse bedrijf. Het is gemiddeld genomen voor 70 procent effectief.

Huckriede over de varianten: ,,We weten er wetenschappelijk nog niet heel veel van. Tot nu toe hebben BioNtech/Pfizer en Moderna nog geen wetenschappelijke publicaties afgerond. We kennen nog geen details.”

,,We weten dat de vaccins bij behoorlijk grote groepen zijn ingespoten. We weten dat het immuunsysteem bij die mensen inderdaad ‘aan’ is gezet. Maar strikt genomen weten we nog niets over de gevolgen op langere termijn. Ze zijn in juli begonnen mensen in te spuiten en sindsdien zijn er nog geen ernstige bijwerkingen. Dus weten we met zekerheid iets over de gevolgen na vier maanden, niet langer.’’

En dan kan het snel gaan?

Dat moet nog blijken. Want er zijn ook andere uitdagingen. De twee verst gevorderde vaccins zijn zogeheten RNA-vaccins.

Een nadeel van de RNA-vaccins is dat ze bij heel koude temperaturen moeten worden bewaard. Het Pfizer-vaccin zelfs bij –70 graden Celsius. ,,Dat is een logistieke nachtmerrie’’, vindt Huckriede. ,,Hoe kun je grote hoeveelheden van dat vaccin in vrachtwagens vervoeren? In koudere landen zie je dat misschien nog voor je, maar hoe zou dat in Afrika of Azië moeten?

Het Moderna-vaccin heeft als voordeel dat het bij veel minder extreem lage temperaturen goed blijft. Gewoon in een koelkast 30 dagen, zegt de Moderna-topman.

Maar om nou te verwachten dat we er meteen allemaal een prik mee kunnen krijgen? De EU heeft wel contracten met verschillende producenten, ook met Pfizer en Moderna. Pfizer zegt eind dit jaar 50 miljoen doses te hebben geproduceerd. Daarvan komen er 7,8 tot 11,7 miljoen stuks naar Nederland. Maar wanneer het zover is, is nog onduidelijk. Van Moderna verwacht Nederland 3,1 miljoen tot 6,2 miljoen doses.

Meer weten? In dit artikel geeft prof. dr. Anke Huckriede meer uitleg. Zij geeft dinsdag een online lezing voor de Medische Publieksacademie die te zien is bij DVHN.