De waterschapsverkiezingen gaan écht ergens over. En dit is waarom jouw stem nu zwaarder telt

Onbekend maakt onbemind, maar de waterschapsverkiezingen gaan wel degelijk ergens over. Je kunt rustig zeggen dat ze het toneel vormen van een belangenstrijd tussen boeren, burgers en boswachters. Een strijd met als inzet veiligheid, waterkwaliteit en de besteding van 3,5 miljard euro aan belastinggeld. De verkiezingsuitslag is van directe invloed op onze leefomgeving én onze portemonnee.

Pompen of verzuipen

Zonder de waterschappen zou de lieslaars het Nederlandse modebeeld dicteren. Voor zover Nederland nog zou bestaan, want zonder dijken en gemalen verdwijnt de helft van ons land sowieso onder water.

Waterschappen hebben Nederland in een tijdsbestek van acht eeuwen gemaakt tot wat het nu is: een ingenieus macramé van sloten en kanalen, beken en rivieren, dijken, polders, sluizen, stuwen en gemalen. Pompen of verzuipen, dat is het devies als je in een natte delta woont. En pompen doe je samen, anders houd je de voeten niet droog.

Nederland is het enige land ter wereld met aparte verkiezingen en aparte belastingen voor waterbeheer. Dat is zo bepaald in de Grondwet van 1848 en daar hadden de wetgevers van weleer goede redenen voor. Want pompen of verzuipen mag dan het credo zijn, je moet er wel geld voor reserveren. Bovendien moet iemand beslissen waar je het water wegpompt, en waar naartoe.

Het boerenbelang

Eeuwenlang hebben de waterschappen zich op oer-Hollandse wijze gekweten van die taak: ze bouwden dijken en pompten overtollig water zo snel mogelijk weg. Een belangrijke pijler onder dat beleid is altijd het boerenbelang geweest. Boeren hebben van oudsher veel zeggenschap binnen de waterschappen, omdat zij voor hun bedrijfsvoering direct afhankelijk zijn van het waterbeheer.

Tegenwoordig is hun invloed kleiner dan vroeger, maar hun aanwezigheid binnen de waterschapsbesturen is nog altijd wettelijk gewaarborgd.

Boeren willen geen natte landerijen. Hun aardappelen en bieten verrotten in drassige grond en hun trekkers zakken weg in de modder. Net als hun koeien. En dus houden de waterschappen het grondwaterpeil bij voorkeur laag. Dat doen ze met 3.600 gemalen.

Klimaatopwarming dwingt tot nieuw beleid

Ware slurpmonsters zijn het, die gemalen. Zo verzwelgt het gemaal Zedemuden bij Zwartsluis in 1 minuut de inhoud van drie olympische zwembaden. En als de Friezen het Woudagemaal bij Lemmer onder stoom brengen, dan spuwt dit Werelderfgoed per minuut maar liefst 4.000 kubieke meter water vanuit de Friese boezem het IJsselmeer in.

Maar nu volstaat de traditionele aanpak van de waterschappen niet meer. Door de klimaatopwarming kampen ze steeds vaker met perioden van extreme neerslag en langdurige droogte. In natte tijden kunnen de gemalen het werk vaak niet of nauwelijks meer aan. Bovendien, het water dat ze wegpompen zijn we grotendeels kwijt, terwijl we het ’s zomers steeds harder nodig hebben om de droogte te bestrijden. En dus moeten de waterschappen minder water afvoeren en meer vasthouden, zo heeft het kabinet vorig jaar besloten. Ze moeten grotere watervoorraden aanleggen waaruit ze in droge tijden kunnen putten om het grondwaterpeil te verhogen.

Schade aan woningen en gewassen

De verhoging van dat grondwaterpeil is dringend noodzakelijk, want een te lage grondwaterstand leidt tot grote problemen. Niet alleen de natuur en de akkerbouwgewassen verdrogen tijdens die lange droge zomers, maar ook de veengronden waarop wij huizen hebben gebouwd. Volgens het Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek dreigt voor vele honderdduizenden huizen in Nederland funderingsschade doordat de bodem uitdroogt en inklinkt. Bovendien stoot de drooggevallen veengrond veel CO2 uit. Na acht eeuwen van bemaling is het nu tijd voor vernatting.

Voor de waterschappen is dat even wennen, ook in Drenthe, Friesland en Groningen. Ze moeten nieuwe keuzes maken. Ze kunnen hun overtollige water lozen op het IJsselmeer en de Waddenzee, of ze kunnen het opvangen in speciale waterbergingsgebieden en bredere sloten. Ook kunnen ze de oevers van beken en riviertjes geschikt maken als overstromingsgebieden. Zo ontstaat nieuwe natuur waar je heel veel overtollig water kwijt kunt.

En misschien zijn er wel akkers die nat mogen blijven. Akkers van boeren die willen omschakelen op natte gewassen als lisdodde, veenmos, kroosvaren, cranberries, riet en wilgen. Daar kun je bouwmaterialen van maken, of potgrond, of veevoer. Ook voor de veehouders hoeven drassige landerijen niet altijd een vijand te zijn. Er zijn al boeren in Drenthe, Friesland en Groningen die hun koeien hebben ingeruild voor waterbuffels.

Het maakt verschil wie er in het bestuur zitten

Het doet er toe wie er in het bestuur zitten van een waterschap. Boeren, natuurbeheerders, reguliere politieke partijen en speciale waterschapspartijen, allemaal besturen ze mee en allemaal hebben ze hun eigen opvattingen over goed waterbeheer. Grote kans dat een partij als Water Natuurlijk andere keuzes maakt dan bijvoorbeeld de VVD of het CDA. Maar hoe weet je als kiezer wat de partijen precies willen?

Tegenwoordig is dat een stuk eenvoudiger dan vroeger. Voorheen stemden we op individuele kandidaten die hun standpunten etaleerden in folders en verkiezingskrantjes. Dankzij de vernieuwde Waterschapswet uit 2008 staan de kandidaten nu op kieslijsten. En de verkiezingsprogramma’s van hun partijen staan online.

Stemhulp is reddingsboei in waterland

Om het de kiezer makkelijk te maken hebben de waterschappen bovendien een stemhulp gelanceerd. Als je er geen verstand van hebt maar je wilt toch stemmen, dan is die stemhulp een ware reddingsboei in waterland. Je vindt ‘m op Mijnstem.nl . De stemhulp vertelt je ook direct in welk waterschap je woont. Bijna de helft van de Nederlanders weet dat niet, zo bleek onlangs uit een peiling van onderzoeksbureau Citisens.

Het waterschap verdeelt de lasten over boeren, burgers, boswachters en bedrijven

De waterschappen stellen verschillende belastingtarieven vast voor boeren, natuurbeheerders, bedrijven, eigenwoningbezitters en huurders. Zo verdelen ze de lasten. Als ze de boeren iets meer laten betalen, kan het tarief voor de natuurbeheerders omlaag. Of andersom. En als ze het tarief voor de burgers verhogen, kunnen de lasten voor de boeren naar beneden. Met die financiële keuzes kunnen wij het als inwoners van een waterschap eens zijn, of niet. Tijdens de waterschapsverkiezingen mogen wij ons daar over uitspreken, net als over de toekomst van ons waterbeheer. Op 15 maart is het zover.

Meer weten? De website www.waterschapsverkiezingen.nl biedt een schat aan informatie over de waterschappen en hun verkiezingen.