Als de lente van 1568 begint, is de wereld roerig. Maar de Burcht van Wedde staat er nog onaangetast en sterk bij. Het pand heeft al een eeuwenoude, bewogen geschiedenis achter zich. Het werd gebouwd in de 14de eeuw, door de familie Addinga. Die bestuurde lange tijd het gebied Westerwolde, maar botste geregeld met de plaatselijke bevolking, ook op bloedige wijze. De Westerwolders vonden de Addinga’s te dictatoriaal.

Spaanse koning

In 1568 is die familie allang van het toneel verdwenen. In Groningen en Westerwolde heeft de Spaanse koning Filips II, in zijn hoedanigheid als Heer der Nederlanden, het voor het zeggen, net als in de rest van het huidige Nederland. Waarbij Westerwolde onder de hoede is van de Spaansgezinde Jan de Ligne, oftewel de graaf van Aremberg. Hij heeft een drost in dienst, zeg maar een topambtenaar, die het gebied vanuit de Burcht bestuurt.

Het rooms-katholieke geloof is heilig in de Spaanse Nederlanden en dus ook in Westerwolde. Maar over de grens, in Ostfriesland, kunnen de protestanten vrij ademhalen. En daarom is dat een geschikt gebied, zo oordeelt Willem van Oranje, om vanuit daar een invasie te beginnen.

Nog grimmiger

Willem heeft het aan de stok gekregen met Filips II. Over diens bewind, over diens vervolging van protestanten. Een vervolging die nog grimmiger is geworden na de beeldenstorm waarbij protestanten in roomse kerken vernielingen aanrichtten. Egmont en Horne, net als Willem edellieden, hebben zich ook verzet tegen dat bewind en zijn gearresteerd.

Zover heeft Willem het niet laten komen. Hij is de Spaanse Nederlanden en het hof in Brussel ontvlucht en naar zijn slot in Dillenburg, in het huidige Duitsland, gegaan. Hij heeft soldaten geworven en wil de strijd met Filips aangaan. En met de hertog van Alva die Filips vanuit Spanje naar de Nederlanden heeft gestuurd om als landvoogd vanuit het hof in Brussel het verzet de kop in te drukken..

Willem heeft enkele plekken uitgekozen voor het binnenvallen van de Nederlanden. Twee in het Zuiden en dus een in het Noorden, waar dat hof in Brussel met al zijn intriges en verwikkelingen heel ver weg is, waar veel mensen geen weet hebben van die verwikkelingen.

Bunde en Wymeer

Lodewijk, de jongere broer van Willem, is degene die in dat ‘hoge Noorden’ de invasie leidt. In Ostfriesland vertrekt hij met soldaten, voornamelijk huurlingen, vanuit de stad Emden om vervolgens bij Bunde en Wymeer de grens over te steken en Spaans gebied binnen te dringen. Het is april en door Westerwolde marcheren soldaten. De strijd tussen een groot wereldrijk en enkele edellieden is plotseling heel zichtbaar.

Lodewijk trekt met zijn troepen naar Bellingwolde, bivakkeert bij de Magnuskerk, marcheert dan naar Wedde en op 24 april wordt daar de Burcht ingenomen, zonder slag of stoot. De drost, Matthias Orth, is gevlucht.

Forse last voor bevolking

,,De legeraanvoerders zullen ongetwijfeld in de Burcht hun intrek hebben genomen’’, zegt Jochem Abbas, historicus en anno 2023 de voorzitter van de Historische Vereniging Westerwolde. ,,Maar alle soldaten konden daar natuurlijk niet terecht. Die zullen bij dorpsbewoners zijn ingekwartierd. Ze moesten te eten hebben en hun dieren ook. Zo werd het verblijf van al die militairen een forse last voor de plaatselijke bevolking.’’

Een last die slechts enkele dagen op de Weddenaren drukt, maar wel steeds forser wordt. Wedde is namelijk een zogenoemde loopplaats waar steeds meer soldaten arriveren om zich bij Lodewijks leger aan te sluiten en gedrild te worden. Uiteindelijk lopen er enkele honderden militairen in het kleine Wedde rond.

Broer Adolf

Na enkele dagen verlaat Lodewijk Wedde met zijn manschappen om noodwaarts te trekken, met als grote doel de verovering van de stad Groningen. Hij neemt Appingedam in en krijgt in die dagen ook het gezelschap van zijn broer Adolf. ,,Die vervoegt zich pas later bij hem en was er nog niet bij toen Lodewijk de Burcht innam’’, zegt Harm Nijboer, die veel weet van de geschiedenis van diezelfde Burcht.

Het lukt de broers niet om de stad Groningen in handen te krijgen. Ze beleven vervolgens hectische dagen, met veel troepenbewegingen waarbij ook de Spanjaarden uiteraard niet stilzitten. Uiteindelijk komt het op 23 mei in Heiligerlee tot de beroemde slag waarin Adolf het leven laat, maar de troepen van Lodewijk wel winnen en zo de eerste zege op de Spanjaarden behalen.

Volgens Nijboer keert Lodewijk na de veldslag met het lichaam van zijn broer terug naar de Burcht, om Adolf vervolgens in de plaatselijke kerk te begraven. Nadien acht hij die plek toch niet veilig genoeg en wordt het stoffelijk overschot weer opgegraven, zo stelt Nijboer. Waar de resten van Adolf anno 2023 liggen, is niet met 100 procent zekerheid te zeggen.

Verslagen bij Jemmingen

Zeker is wel dat Lodewijk na de slag niet lang van zijn zege kan genieten. In juli staat hij in Jemmingen, in Ostfriesland, tegenover het leger van Alva en wordt hij verslagen. Zelf weet hij ternauwernood te ontsnappen. Amper twee maanden na die zege bij Heiligerlee volgt dus een grote nederlaag...

Terug naar de lente van 2023. We weten nu hoe het verder is gegaan na die hectische weken en maanden in 1568. De Burcht was nog verschillende keren het toneel van strijd, maar kwam in 1593 definitief in ‘onze’ handen. De Tachtigjarige Oorlog was toen in volle gang en mondde uit in de aftocht van de Spanjaarden.

De Burcht beleefde nog vele roerige momenten. Zo werd hij in het Rampjaar 1672 ingenomen door Bommen Berend en dreigde hij in de 19de eeuw afgebroken te worden, om vervolgens gered te worden door notaris Arnold Koning. In diezelfde eeuw werd ook het grote standbeeld van graaf Adolf in Heiligerlee gemaakt en onthuld. Waarmee de slag bij dat dorp nog maar eens zijn naam als ‘begin van de Tachtigjarige Oorlog’ bevestigde.

Geschiedschrijvers als Hooft

,,Nog tijdens die oorlog verwierf de Slag bij Heiligerlee die naam’’, aldus Jochem Abbas. ,,Geschiedschrijvers als Hooft, Bor en Van Mekeren noemden Heiligerlee in hun geschriften. Ze noemden ook Wedde en de inname van de Burcht. Ze onderkenden het belang daarvan en dat droeg eraan bij dat ook Wedde zijn plek kreeg en tot op de dag van vandaag heeft behouden in de Nederlandse geschiedenis. Ik vind dat terecht. De Slag bij Heiligerlee was inderdaad de eerste grote zege. Maar de Burcht in Wedde was het eerste bolwerk dat werd ingenomen, ook al was het zonder een groot gevecht. In Wedde kregen de Spanjaarden al een eerste tik.’’