Een oude vervallen boerderij aan de Hoornderweg, net buiten het dorp Wedde. Een paar gebouwen op een lap grond van anderhalve hectare (zo’n twee voetbalvelden), aan de doorgaande weg omzoomd door weilanden. De droomplek voor een zorgboerderij, meent de familie W. in 2007. Het gezin van gehandicaptenverpleegkundige Paul W., zijn vrouw en zoon Arjen verzorgen al jaren drie meervoudig gehandicapten bij hen thuis in Smilde en met name Arjen wil graag uitbreiden.

Het drietal ziet het helemaal voor zich: een woongemeenschap voor meervoudig gehandicapten die intensieve zorg nodig hebben met een gevarieerd bod aan dagbesteding: een grote tuin met imkerij, tuinklussen in het dorp, een theehuis om dorpelingen en toeristen te ontvangen. En fysiotherapie, ook toegankelijk voor mensen van buiten. Mooie plannen, goed voor de persoonlijke ontwikkeling en socialisatie van cliënten . Maar heel veel komt er niet van terecht zal later blijken.

Van bouwval tot mooi landgoed

Na de aankoop trekt de familie W. met hun vaste bewoners en nieuwe cliënten in noodunits op het terrein. De zorgboerderij met plek voor dertien zorgbehoevende bewoners krijgt de naam Aurora Borealis: Noorderlicht. De familie verwerft meerdere (bouw)subsidies voor hun project en met vereende kracht worden het bouwvallige pand, de bijgebouwen en de tuin rondom omgetoverd tot een mooi landgoed. De bewoners mogen meedenken over de kleuren en de inrichting van hun eigen kamers en van de gezamenlijke leefruimtes, voor zover ze dat kunnen. Het voorhuis wordt opgesplitst voor de leiding. Paul W. en zijn vrouw wonen beneden, Arjen met zijn jonge gezin boven.

Het bouwproject vergt jaren, waarin aannemers komen en gaan omdat ze niet allemaal evengoed met de bemoeizuchtige, alles beter wetende en soms zelfs dictatoriale Paul overweg kunnen. Maar na tien jaar noeste arbeid mag het eindresultaat er zijn. Ook het dorp is blij met de opknapbeurt en de nieuwe bestemming, al zijn er conflictjes met buren over recht van overpad.

Weinig socialisatie

Maar van de beoogde socialisatie met onder andere het dorp komt niet veel terecht. Voor natuurorganisaties doen de bewoners onderhoud van bos en bospaden en in Wedde wordt weliswaar hier en daar in een tuin gewerkt, de contacten blijven summier. De eigenzinnige Paul en zijn echtgenote José zijn erg op zichzelf, merken dorpelingen. Ze nemen nog niet de moeite om te reageren op begroetingen. Ook als personeel wandelt met de bewoners van de zorgboerderij is er geen contact met dorpelingen. ,,Onaardige verzorgers. De cliënten zagen er triest en somber uit”, aldus een dorpsbewoner. ,,Een onaardig echtpaar. Die zoon ging nog wel”, zegt een ander (namen bekend bij de redactie).

In 2018 slaat het noodlot toe. De 33-jarige Arjen, het aanspreekpunt en de drijvende kracht op de werkvloer, valt van een ladder tijdens de reparatie van het dak – een van de laatste dingen die nog moet worden aangepakt – en overlijdt. Naast het persoonlijke drama is het ook bedrijfsmatig een ramp, want Arjen had min of meer de leiding en zou de zorgboerderij uiteindelijk zonder zijn ouders voortzetten.

Het verlies betekent ook een catastrofe voor de bewoners. Want waar de eigenzinnige en zeer aanwezige Paul regeert met harde hand, was Arjen de zachte tegenhanger. Paul handelt veel naar eigen inzicht en houdt zich niet altijd aan de in de zorg geldende regels.

In een boekje dat Paul in 2001 uitbracht beschrijft hij zijn werk in de gehandicaptenzorg. Een moeder verhaalt hoe Paul haar gehandicapte zoon buiten zet. De jongen had de boel op stelten gezet en zichzelf uitgekleed. Paul zet hem zonder pardon buiten de deur, de kleding onder de arm. De moeder zei dat Paul toegaf dat hij ‘te ver was gegaan’ Ze was overigens vol lof over deze ‘normale gezonde actie voor mijn zoon die het zo hard nodig heeft om concreet te ervaren’.

Nieuwe leider

Na een chaotische periode op de woongemeenschap in Wedde komt Michel K. (36) als nieuwe leider in beeld. Deze ex-verslaafde had jaren eerder tijdens zijn bbl-opleiding tot zorgmedewerker stage gelopen op de locatie in Wedde.

Paul en Michel, ook een betweter, kunnen het uitstekend met elkaar vinden. Michel wordt in 2019 mede-eigenaar van het bedrijf en hij trekt met zijn vrouw en jonge kind in het appartement van Arjen. De weduwe van Arjen is met haar drie kinderen vertrokken. Zij heeft amper nog contact met de schoonfamilie.

Michel verwerft zich ook binnen het gezin W. een belangrijke positie. Zijn huwelijk loopt stuk en hij krijgt een relatie met Jitske, de dochter van Paul en José. Ook zij wordt mede-eigenaar. Het stel trouwt in april 2022.

Dictatoriaal bewind

De grote en brede Michel neemt al gauw de leiding over en doet nog een schepje bovenop het toch al dictatoriale bewind van Paul. De twee vinden elkaar in die lijn en voeren een waar schrikbewind. Zij tolereren geen inbreng of geluid van de weerloze en kwetsbare gehandicapte bewoners met het beperkte vermogen van een jong kind. ‘Onwenselijk gedrag’ wordt afgestraft met lijf- of psychische straffen. Wie gilt wordt in de hoek of zelfs zonder kleding in de kou buiten gezet. En wie niet hard genoeg werkt moet tijdens de maaltijd doorwerken en krijgt dus geen eten.

,,Michel is de grote baas en de kwade genius’’, zegt oud-medewerkster Maria*. ,,Ik dacht ik al heel snel: hier klopt iets niet. Het is echt niet normaal zoals ze hier met cliënten omgaan.’’

Een (oud-)collega trekt in juni van datzelfde jaar aan de bel bij de Inspectie voor gezondheidszorg en jeugd, maar die onderneemt geen actie (zie kader). Maria tipt met een aantal (oud)collega’s televisiemaker Alberto Stegeman van Undercover in Nederland , in de hoop dat hij met een verborgen camera bewijs kan vastleggen. ,,Je kunt wel melding maken van misstanden, maar zonder bewijs heb je niks.’’

Man met twee gezichten

Personeel dat het niet eens was met de gang van zaken kan heel moeilijk zelf bewijs verzamelen. ,,Foto’s maken of filmen kon echt niet. Overal in het pand hangen camera’s, je wordt de hele dag in de gaten gehouden.’’ Die controle gaat zelfs zover dat een van hen wordt aangesproken op een klein voorvalletje op het moment dat het echtpaar W. met dochter en schoonzoon op vakantie is. ,,Daar lazen ze de beelden dus zelfs uit.’’

Paul is een man met twee gezichten, zegt Maria. ,,Zodra ouders of verzorgers een voet over de drempel zetten was hij de keurigheid zelve.’’ Als er geen buitenstaanders zijn is hij ronduit wreed en neerbuigend tegen de aan hem toevertrouwde gehandicapten.

Hij en Michel weten volgens de oud-werkneemster ook heel goed dat wat ze doen niet door de beugel kan. ,,Er kwamen een keer zorgcoördinatoren kijken voor een plek voor een cliënt. Ze waren net weg toen een van de bewoners werd gesommeerd zijn broek uit te trekken en in de sloot te gaan staan. ‘Maar goed dat die mensen al weg zijn, anders kregen we nooit een cliënt weer’, riep Michel toen.’’

Maria stelt dat het eerste doel van Aurora Borealis is om geld te verdienen, zorg en aandacht voor bewoners staat op het tweede plan. Michel en zijn schoonvader houden volgens haar hun bedrijf bewust klein om onder controles en verplichtingen uit te komen (zie kader).

Drie vriendinnen

De autoritaire leiders verwachten van het personeel dat die de cliënten net zo behandelen als zij dat doen. Het aantal personeelswisselingen is groot, want lang niet iedereen kan of wil zich conformeren aan het beleid. Maar het lukt om met nieuwe krachten - drie vriendinnen - een team op te bouwen. De dames komen uitgebreid voor in het tweeluik dat Alberto Stegeman maakte met een verborgen camera.

Kelly gaat als eerste werken bij de woonvorm, niet veel later gevolgd door Kimberly. In april vorig jaar wordt ook een derde vriendin, Ilse aangesteld. Maria werkt met hen samen. ,,De meiden wilden niet voor elkaar onder doen. Zo van: als jij het kan, kan ik het ook. Ze deden echt hun best om met Paul en Michel mee te doen. Als je alleen met hen was ging het nog wel, maar met de mannen erbij deden ze stoer.’’ Paul en vooral Michel spanden de kroon, zegt Maria. ,,De trap hoefde maar te kraken of de bewoners zaten stijf uit, angstig dat een van beide eraan kwam.’’

Ouders van cliënten worden zoveel mogelijk buiten de deur gehouden, zij worden uitgenodigd rond de Kerst en bij bijzondere gebeurtenissen, zoals de trouwerij van Michel en Jitske. Ze lezen niet de dagrapporten, waarin de mishandelingen en het kleineren van cliënten wordt omschreven als onderdeel van de behandeling.

Verborgen camera: gruwelijke misstanden

Onder het mom van een snuffelstage komt een vrouwelijke collega van programmamaker Stegeman binnen op de zorgboerderij. Zij filmt gruwelijke misstanden en de beelden worden doorgespeeld aan de politie. Die pakt in december net voor Kerst Paul en Michel op, later gevolgd door de drie vrouwen en een mannelijke collega. Deze 35-jarige Veendammer is in februari veroordeeld tot 20 maanden celstraf (waarvan 10 voorwaardelijk) voor misbruik van zijn dochter van 11 jaar.

De zorgboerderij wordt na de aanhouding van de eigenaren gesloten en de bewoners worden elders ondergebracht. De inspectie komt in februari met de schokkende conclusie dat de cliënten van de boerderij beestachtig werden behandeld en spreekt van grote onkunde en gebrek aan algeheel moraal van de bestuurders.