Verkiezingswinnaar BBB kan stikstofplannen niet van tafel vegen. 'Nederland moet zich houden aan Europese wetten'

Jarenlang actievoeren tegen de stikstofplannen heeft Caroline van der Plas geen windeieren gelegd. Ook in het Noorden boekte BBB een historisch grote verkiezingswinst. In één klap is haar partij de grootste geworden in zowel Drenthe als Groningen. Dat geldt ook voor de Eerste Kamer. De huidige regeringscoalitie krijgt het daardoor een stuk moeilijker om nieuwe wetten erdoorheen te krijgen.

,,We kijken er niet meer van op dat een debutant met veel zetels in de Kamer komt’’, reageert politiek hoogleraar Gerrit Voerman van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Hij verwijst naar Pim Fortuyn die met LPF in 2002 met 26 zetels de Tweede Kamer bestormde, Geert Wilders die met PVV in 2011 met 10 zetels de Eerste Kamer in kwam en Thierry Baudet die met FvD in 2019 12 zetels veroverde. ,,BBB gaat daar nog overheen door met 16 zetels binnen te komen. Dat is nogal wat.’’

Verkiezingswinst door onbehagen op platteland

Volgens socioloog Twan Huijsmans is de verkiezingsoverwinning van BBB voor een belangrijk deel te danken aan het ‘onbehagen op het platteland’. Dat is door de stikstofcrisis aan het oppervlak verschenen. Van der Plas spreekt veel praktisch geschoolden aan die doorgaans een grote afstand voelen tot de politiek. Deze groep weet ze ook buiten het platteland te bereiken dankzij de manier waarop ze praat en zich presenteert.

Haar winst past volgens Voerman in de jarenlange trend waarin de politiek steeds beweeglijker wordt. Er komen meer partijen die in relatief kort tijdsbestek groot worden of weer terugvallen, zoals FvD die van de winst in 2019 slechts 2 zetels overhoudt. De politiek is op drift geraakt. Door de vele nieuwkomers en afsplitsingen is er een gigantische versplintering. In de Eerste Kamer moeten 16 partijen straks 75 zetels verdelen.

Verlies van CDA is ‘dramatisch’

Een andere trend is dat het politieke midden steeds smaller wordt. De huidige regeringscoalitie gaat in de Eerste Kamer van 32 naar 24 zetels, dus nog geen derde van het totale aantal. Vooral het verlies van het CDA noemt Voerman ‘dramatisch’. ,,Het CDA is een schim van wat het ooit was. Je kunt je afvragen of de partij niet het voorbeeld van de PvdA moet volgen en moet fuseren met een andere partij, wil het relevant blijven.’’

Voerman typeert BBB als een protestpartij. Hij vindt haar minder populistisch dan bijvoorbeeld FvD of PVV. Van der Plas problematiseert het verschil tussen stad en platteland. ,,Ze vindt dat de bemoeienis van de stad met het platteland moet stoppen. Met name protesteert ze tegen het stikstof- en klimaatbeleid van het kabinet. Tegelijkertijd stelt ze zich realistisch en constructief op. Ze wil wel meebesturen.’’

Nederland moet zich houden aan Europese wetten

De grote vraag is wat de gevolgen van deze politieke omwenteling zijn voor de uitvoering van de stikstofmaatregelen. De stikstofwet trad twee jaar geleden in werking. De wet vereist dat in 2025 minimaal 40 procent van beschermde Natura 2000-gebieden een acceptabel stikstofniveau heeft; in 2030 moet dat minimaal de helft zijn en in 2035 minimaal 74 procent.

Nederland moet zich houden aan Europese wetten, benadrukt Kars de Graaf, hoogleraar bestuursrecht en duurzaamheid aan de RUG. ,,Het is niet zo dat BBB kan zeggen dat de stikstofplannen van tafel moeten. Vanuit Europa zijn er natuurgebieden beschermd. Die lijden in Nederland onder een enorme stikstofuitstoot. Wettelijk moet dat naar beneden. Van Europa, van Nederland en tot nu toe ook van de provincies.’’

De door het kabinet beoogde vervroeging van de stikstofdoelen van 2035 naar 2030 kan wel lastiger worden. BBB is daar fel tegen gekant. Nu de partij de grootste in de Eerste Kamer wordt, kan het moeilijk worden daarvoor steun te vinden. Dan moet het kabinet op zoek naar een meerderheid met andere partijen in de Eerste Kamer. De Graaf: ,,Anders kan die wet niet worden aangenomen en komt er geen versnelling.’’