We gaan (psychologisch) verkeerd om met Poetin. Wie is hij, wat drijft hem, en hoe kunnen we hem stoppen? | opinie

Dagelijks laten Rusland-deskundigen, strategen en oud-generaals (zonder gevechtservaring!) hun licht schijnen over de oorlog in Oekraïne. Bij al die analyses wordt er weinig stilgestaan bij de persoon van Poetin. Uiteindelijk draait het in deze oorlog maar om één man en dat is Vladimir Poetin. Wie is deze man, waarom gedraagt hij zich zoals hij doet en hoe kun je het beste met hem omgaan? Met dat laatste blijkt toch veel mis te gaan.

Zijn gedrag analyserend lijken we te maken te hebben met iemand met Asperger, een vorm van autisme, met antisociale en paranoïde neveneigenschappen. Een gevaarlijke mix. Ik acht hem zeker in staat om kernwapens te gebruiken. Wanneer de paranoïde gevoelens overheersen kunnen ze ware slachtingen aanrichten, ook onder hun eigen bevolking (Stalin, Pol Pot).

Wat opvalt is dat hij geen enkel medeleven toont met zijn slachtoffers, zelfs niet met zijn eigen mensen. Hij heeft een lege, starende blik in zijn ogen. Sommigen, die hem gesproken hebben, spreken van een koude blik. En hij heeft een houterige, robotachtige motoriek. Het is alsof lichaam en geest geen eenheid vormen.

Bijzondere talenten en vaardigheden

‘Aspergers’ hebben vaak bijzondere talenten en vaardigheden en kunnen zich in een onderwerp vastbijten, zo ook Poetin. Van Poetin is bekend dat hij een enorme dossierkennis heeft en hij gedraagt zich als een talentvolle schaker. Aspergers hebben meestal ook een minderwaardigheidscomplex. Ze zijn vaak in hun jeugd gepest, vernederd, of zelfs mishandeld door hun anders zijn. Ze leren dat te compenseren door tegenovergesteld superieur gedrag te vertonen (overdekking door het tegendeel, Freud).

Poetin blijkt door zijn autoritaire vader veel geslagen te zijn, over zijn moeder is weinig bekend, en hij was klein en tenger. Hij was ook een straatboefje. Hij heeft blijkbaar van jongs af aan geleerd niemand te vertrouwen en dat de aanval de beste verdediging is; een vechter.

Dat superieure gedrag zien we ook bij Poetin. Hij straalt voortdurend de (superieure) houding uit van: waar maken jullie (het Westen) je zo druk over, ik doe gewoon mijn ding: Rusland weer groot maken, en niemand houdt me tegen. Dat Macron aan het eind van een lange tafel moest plaatsnemen laat zien hoe hij zijn tegenstanders vernedert en kleineert.

Macht enige drijfveer?

Van Poetin wordt vaak beweerd dat macht zijn enige drijfveer is. Ik denk dat hij absolute macht noodzakelijk vindt om zijn heilige missie te volbrengen, zodat hij dan wel door het Westen serieus wordt genomen (minderwaardigheidsgevoelens). Anders dan bij Trump zie je hem er niet van genieten, wel van het spel. Ook voelt hij zich ongemakkelijk bij grote publieke belangstelling. Al met al lijkt deze oorlog beheerst te worden door zijn gevoelens van minderwaardigheid en achterdocht.

Zeker in het begin van zijn leiderschap had het Westen meer moeten inspelen op deze gevoelens door de grootsheid en het belang van Rusland te benadrukken en wat we allemaal gemeenschappelijk hebben. Nu is dat te laat. Normale communicatie op inhoudsniveau is met hem niet meer mogelijk. Zijn realiteitszin is gestoord. Elke kritiek wordt meteen gepareerd, waarbij hij in zijn eigen leugens lijkt te geloven (rationalisaties).

Beter is meer op betrekkingsniveau en met gebruikmaking van provocatieve technieken te communiceren, waardoor je meer respect afdwingt. Door voortdurend te roepen dat we niet willen escaleren, communiceren we op betrekkingsniveau dat we bang voor hem zijn en daar heeft hij een diepe minachting voor. Hij doet niet anders dan escaleren en dreigen. Een harde opstelling en duidelijke grenzen aangeven werkt bij hem wel, zoals bleek bij zijn eisen tot toegang van Kaliningrad, waardoor hij uiteindelijk inbond.

Kan Angela Merkel Poetin tot rede brengen?

Misschien dat Angela Merkel hem nog wel tot rede kan brengen. Zij is een vrouw en spreekt Russisch. Mogelijk is Poetin daar wel gevoelig voor. Mannen heeft hij leren wantrouwen en tegen te vechten.

Mijn verwachting is dat het leger hem uiteindelijk, zeker als er kernwapens worden gebruikt, aan de kant gaat zetten, want dat moet zijn hete kastanjes uit het vuur halen, enorme offers brengen, maar ook voortdurend kritiek incasseren.

André Doorlag uit Groningen is gepensioneerd psycholoog